Velten of Broeze: een ingewikkelde connectie in Enter

Als een onderwijzer in Enter in de eerste helft van de vorige eeuw een huisbezoek wou afleggen bij een leerling die Velten heette en hij naar de weg vroeg bij Enternaren wachtte hem een wedervraag: “Woer isse dan van? Van Bax of van ’n Dieken of van Oelnreef? Of van Broezen-Jan, van Broezen-Frits of van Broezen-smid?” Tegen die tijd was de onderwijzer het spoor bijster en was hem duídelijk dat hij de leerling nog moest bevragen waar hij van was.

Hoe is de verwikkeling van de namen Velten en Broeze in Enter tot stand gekomen? ln 1864 trouwde Fredrik Jan Broeze uit Ypelo met Hendrika Johanna Leyendekker uit Enter. Haar vader had een kruidenierswinkel aan de Dorpsstraat en zij namen de winkel over van haar vader.

Dit huwelijk bleef kinderloos. Hendrika Johanna overleed in 1873.In 1878 nam Broeze een huishoudster in huis, Gezina Veldhuis, een nicht van hem. ln 1881 trouwde Gezina Veldhuis met Gerrit Michon die onderwijzer was aan de Openbare Lagere School in Enter. Hij was in de kost was bij het koffiehuis van Jansen (later hotel De Adelaar) dat tegenover de winkel van Broeze lag. Broeze kreeg een nieuwe huishoudster in de persoon van Gerritdina Veldhuis een zuster van zijn eerdere huishoudster. Fredrik Jan Broeze overleed op 16 januari 1891 .

ln dezelfde tijd trouwde Engbert Lammert Velten (van ‘Veltensboer’) op 3 juni 1891 met Gerritdina Veldhuis. Hij was klompenmaker. Uit het testament van Fredrik Jan Broeze bleek dat Gerritdina de erfgenaam was van haar oom. Ze heeft de winkel en het kleine boerenbedrijfje voortgezet. De naam ‘Broeze’ bleef aan het pand hangen. Uit dit huwelijk werden vier zoons geboren: Frederik Jan (Broezen-Frits), Berend Jan (Broezen-Jan), Hendrikus (Broezen-Smid) en Gerrit (Broezen-Gerrit). Engbert Lammert is 18-1 2-1936 overleden.

De winkel van E. L. Velten (Broeze), waarin nu het VVV-kantoor is gevestígd. Op de foto staan onder andere Diena Schuitemaker (met fiets), Frederík Velten, en de famílie Lubbers en Jans ter Denge.

Frederik Jan Velten (Broezen-Frits)

Geboren 23 oktober 1892. Hij was getrouwd op 3 mei 1924 met Hermina Gerritdina Morsink, geboren in 1893. Hij had een kruidenierswinkel en een bakkerij aan de Dorpsstraat 20. ln de mobilisatietijd 1914 / 1918 was hij in dienst en lag in Zutphen, Arnhem en een tijd in het militair hospitaal in Kampen. Dit overigens niet vanwege een verwonding, maar door een hardnekkige ontsteking. Hij onderhield een uitgebreide correspondentie met zijn ouders in Enter die overigens goed bewaard is gebleven. Jongens uit Enter die bij hem lagen waren Hendrik van de Beumert (Nijmeijer) en Harink (De Kruuder). Er werden drie kinderen geboren: Gerritdina op 1-1 O-1925, Fredrik op 21-4-1930 en Dina op 19-9-1935 (gehandicapt, ze had het Syndroom van Down). Frederik Jan en zijn vrouw overleden beiden in 1952. Hun dochter en zoon zetten de bakkerij en de winkel voort. De bezorging van het brood werd gedaan door een knecht Jan Roggeveen, in Enter “Jopie van de Broeze” genoemd. Dina bleef bij haar broer en zuster wonen.

Berend Jan Velten (Broezen-Jan)

Geboren 27 juni 1900. Hij had de kruidenierswinkel annex textiel aan de Dorpsstraat 78 overgenomen van zijn ouders. Het was een winkel “in koloniale waren”, zo staat te lezen in een oud telefoonboek. Hij overleed op 18-3-1984. Hij was getrouwd met Janna Hendrika Wessels geboren op 8-2-1900 en zij overleed op 21-1-1986. Er werden drie kinderen geboren: Gerrit Lammert op 6-6-1928, Geertruida op 3O-1-1930 en Lammertina op 7-7-1932. Gerrit nam de zaak over en deed de kruidenierswaren de deur uit. Alleen de textiel en de lingerie bleven over. Gerrit is inmiddels ook al overleden, op 25 maart 2009. Zijn dochter Janneke heeft de zaak nu overgenomen.

Hendrikus Velten (Broezen-Smid)

Geboren 19 november 1902. Hij had een smederij en ijzerwarenwinkel aan de Dorpsstraat 71. Hij trouwde op 2-5-1927 met Hendrika Wessels, geboren op 8-4-1904. Ze kregen zeven kinderen: Gerritdina geboren op 1-10-1930, Geertruida geboren op 26-7-1932, Engbert Lammert geboren op 26-10-1933, Hendrika geboren op 8-3-1936, Dína Hendrika geboren op 29-8-1938, Willemina Gerrítdina geboren op 29-1-194l en Hendrik geboren op 7-8-1945. Hendrikus Velten is op ó-7-1963 overleden en Hendrika Wessels op 26-9-2000. Het pand waarin in het midden van de negentiende eeuw de eerste Gereformeerde kerk gevestigd was bestaat nog steeds, maar heeft inmiddels een andere bestemming (restaurant).

Gerrit Velten (Broezen-Gerrit)

Geboren op 19 mei 1905. Hij was onderwijzer geworden en in Almelo in 1931 getrouwd met Geertruida Ardesch. ln Amsterdam vond hij een baan als onderwijzer. ln de vakanties kwamen ze met de kinderen regelmatig in Enter. Er is correspondentie van Gerrit met zijn familie uit de tijd dat hij in Amsterdam woonde. Ze kregen vijf kinderen: Lammertdina, geboren op 7-4-1933, Adriaan Johan geboren op 14-2-1939, Hermien geboren op 12-11-1940, Frits geboren op 29-8-1942 (en twee  dagen later weer overleden) en Frits geboren op 5-8-1946. Gerrit is in Amsterdam op 10-9-1966 overleden en zijn vrouw op 29 -11-1989, eveneens in Amsterdam.

En dan had je natuurlijk nog de Veltens die geen connectie hadden met de naam Broeze. De kruidenier/bakker Velten (Bax). Bax werd toegevoegd om onderscheid te maken. De kruidenier/bakker Velten (Dieken).  Dieken was een term uit het schippersverleden van deze Velten. De landbouwer Velten (Oelenreef). Oelenreef was de huisnaam van de boerderij. De landbouwer ‘Veltensboer’, een boerderij aan de Stokreefsweg.

Hiermee hoop ik helderheid te hebben verschaft over de íngewikkelde connectie tussen de namen Velten en Broeze in Enter.

Johan Altena

Dit verhaal werd eerder gepubliceerd in de Wiezer 2021 nr 5.