Het ontstaan van boekhandel Waanders
De achterste van de drie huizen aan de rechterkant was toen het kruidenierswinkeltje van Jannes Brunnekreef. Hier is nu Bruna Waanders gevestigd. Het torentje van de Waterstaatskerk is door schilder Jaap van Kregten, omstreeks 1900 geschilderd, veel te groot gemaakt.
De eerste bebouwing op deze plek treffen we aan in het jaar 1779. Hendrik ter Morsche, ook Volberink genaamd, trouwt dan met Jenneken Koenderink. Na het overlijden van zijn eerste vrouw hertrouwt hij met Maria Past, in Enter geboren, maar tot haar huwelijk als dienstmeid werkzaam in Amsterdam. In 1810 is Hendrik ter Morsche overleden en in 1828 zijn tweede vrouw.
In 1811, bij de toekenning van de eerste huisnummers, werd het pand nummer 125 toegekend. Het pand wordt aangekocht door Hendrik Baeselman. Hij is een koopman uit Deventer. Die heeft er zelf niet gewoond, maar heeft het doorverkocht aan Hendrik Kampman. Deze Kampman, een horlogemaker, wordt de volgende eigenaar. Je zou kunnen zeggen dat hij de eerste juwelier was in Enter. De volgende eigenaar wordt Jannes Brunnekreef die er vervolgens een kruidenierswinkel begint.
Als in 1910 de spoorlijn Neede-Hellendoorn met een station in Enter geopend wordt, bouwt Brunnekreef een stationskoffiehuis tegenover het station. De winkel aan de Dorpssstraat wordt verkocht aan timmerlui, de gebroeders Mannes en Gerrit Waanders. Mannes geboren in 1881 en Gerrit geboren in 1885, zonen van Jan Waanders, kiezen het beroep van hun vader timmerman. Het pand wordt uitgebreid. Aan de voorkant rechts komt een timmermanswerkplaats. Helemaal rechts is een mutsenmakerswerkplaats van 3,50 bij 4,20 meter met daarbij een bedstee waar de mutsenmaakster sliep. Wie die mutsenmaakster was is niet meer te achterhalen.
Gerrit Waanders was naast timmerman ook actief als dichter en had veel contact met Jan Rispens, een zoon van dominee Rispens van de Gereformeerde kerk die eveneens dichter was. In 1928 wordt door Gerrit Waanders – na de nodige discussie met broer Mannes – een stukje van de werkplaats van de timmerman opgeofferd voor de inrichting van een boek- en papierwinkeltje van drie bij vier meter. De ruimte was bestemd voor voornamelijk religieuze literatuur en dichtkunst. In 1936 overlijdt Gerrit Waanders op vijftigjarige leeftijd. In 1937 wordt het pand ingrijpend verbouwt tot dubbel woonhuis. Rechts en links komen woongedeeltes. De timmermanswerkplaats verdwijnt dan. Aan de voorkant in het midden blijft het winkeltje dat bij de verbouwing dezelfde grootte houdt.
Na het overlijden van Gerrit Waanders neemt dochter Gerritje van Mannes Waanders de zorg over de winkel op zich. Gerritje is op 29-jarige leeftijd in 1947 getrouwd met Johan Bakker. Samen dreven ze de winkel waarvan het assortiment steeds groter werd. Gerritje nam het initiatief voor het inrichten van een bescheiden bibliotheek. Als je de winkel binnenkwam liep je rechtdoor de gang in en aan de rechterkant ging je een voormalig slaapkamertje in waar de bibliotheek ondergebracht was. In een kaartenbakje hield ze de uitlening bij. Het was overigens niet de eerste bibliotheek in Enter. In 1912 had de Katholieke kerk al een kleine Katholieke Volksbibliotheek geopend. De pastoor bepaalde welke boeken gelezen mochten worden.
Toen de eerste openbare bibliotheek geopend werd in een deel van het pand van bakker/winkelier Schuitemaker (Timmer-Jans) aan de Rijssenseweg stopte Waanders met de bibliotheek. Johan Bakker kreeg in 1954 na het overlijden van zijn schoonouders de winkel op zijn naam. Hij had goed begrepen dat de naam boekhandel Waanders een begrip was in Enter en daarom hield hij de naam in stand. De zoon van Johan Bakker, Hans, nam de winkel over van zijn vader. Diens zoon Joost heeft de winkel ook een poos gedreven. Inmiddels is Helga Broeze de nieuwe eigenaresse. Boekhandel Waanders is nu Bruna Waanders waar ook de laatste postdiensten in Enter aangeboden worden. Op 16 juli sluit ook Bruna en wordt het Primera. Daarmee verdwijnt definitief de naam Waanders uit Enter als winkel.
Johan Altena
Eerder gepubliceerd in de Wiezer van 8 februari 2017